Hadis nedir?
Hz. Muhammed'in sözleridir. «Hadis-i kudsi» ve «Hadis-i Şerif» olmak üzere iki türlüdür.
Birincisi doğrudan doğruya peygamber tarafından nakledilen Tanrı sözleridir. İkincisi ise, Hz. Muhammed'in kendi sözleridir. Hz. Muhammed'in ölümünden sonra bazı kimseler çeşitli maksatlarla uydurma hadisler tertipledikleri için zamanla «Usul - i Hadis» denen bir bilgi dalı doğdu.
Bu sayede rivayet edilen hadislerin gerçekten Hz. Muhammed'e ait olup olmadığı son derece titiz bir incelemeden geçirildi. Usul-i Hadis bilhassa 9. yüzyılda çok gelişti. En büyük hadis bilgini Buhari'dir. Hadis'in içerikleri, genel olarak, aslı içeriği olan 'Metin' ve Ravi (rivayet edenler)'nin adlarını sıralanan 'İsnad' olmak üzere iki bölümden ibarettir.
Hadis alimleri Hadis kavramını "Peygamber'in söz, fiil ve takrirleri" şeklinde tarif ederler. Hadis, dini bilim olarak, bu çerçeve içinde, Hz. Muhammed'in sözleri ile davranışlarını, eylemlerini aktaran bilgileri derleyen, bu bilgileri yazılı bir biçimde düzenleyip sınıflandırarak inceleme çabasına karşılık gelir.
Kapsamı
Hz. Muhammed'in (Kur'an'da tesbit edilmiş olan vahyin dışında) söylemiş olduğu rivayet edilen sözleri, onun yazdırmış olduğu mektuplar ve evrak, Muhammed'in vasıflarını haber veren rivayetler, Hz. Muhammed'in bir olay karşısında izhar ettiği tutumunu ve tavrını anlatan rivayetler, Hz. Muhammed'in hal-i hayatında vuku bulmuş bir olaya şahid olanların rivayetleri hadis ilminin ve hadis'te kapsamını oluşturur.
Hadis türleri
Hadis ilminde hadisler ravisine, senedine, doğruluğuna, geliş şekline göre sınıflara ayrılır. Esas olarak üç hadis türü vardır:
1. Sahih hadis: Ravi ve senet itibariyle kesinlikle şüphesiz gelen hadisler.
2. Hasen hadis: Yazılışında kusur bulunan hadisler.
3. Zayıf hadis: Senedinde ve metninde bir illet bulunan hadisler.
Uydurulmuş sözlere ise mevzu denilmektedir.
Hadis, Kur'an'dan sonra ikinci kaynaktır. Kur'an'ın tefsirinde hadis başlıca kaynaktır. Hadis, sünnetin yaslandığı kaynaktır. İslam mezheplerinin doğuşunda hadisler farklılıklara yol açan birer fıkıh usulü kaynağı da sayılır.
Hadis ilmi
İslam'da Kütüb-i sitte denilen temel hadis kitapları: İmam Buhari, Müslim, Ebu Davud, Tirmizi, İmam Nesai, İbn Mace'nin yazdığı kitaplardır. Buhari ve Müslim'e sahihayn denilir, Sahihleri ile meşhur iki hadis yazarıdır. Diğer dört hadis yazarının kitapları Sünendir. Diğer hadis kitabı türleri: Cami, Müsned, Mucem, Müstedrek, Mustahrec, Cüz, Tabakat.
Hadis ilimleri usul ve esastan meydana gelir: Usuli Hadis, hadislerin ravisini, senedini, metnini araştıran ilim dalıdır. Hadisi kimin rivayet ettiğini, hadisin kesintili olup olmadığını, metnin doğruluğunu araştırır. Alt ilim dalları vardır.Bunlar;
Cerh ve Ta'dil: Raviyi redd (cerh) veya duzeltmeyi (tadil) ele alır.
Rical: Ravilerin hayatını ele alır.
Hadis ihtilafı: Birbiriyle çelişen hadisleri karşılaştırır.
İlelilhadis: Hadisin doğruluğunu zedeleyen gizli noktaları aydınlatır.
Garibulhadis: Hadislerde geçen terimleri araştırır.
Nasih ve Mensuh: Hükmü kalkmış hadisleri araştırır.
Kutsi hadis: Manası Allah'tan sözü peygamberden olan hadisleri ele alır.
Sahabilerin sahife denilen hadis mecmuaları vardır. halife Ömer bin Abdülaziz, 719 yılında hadislerin toplanmasını emretti. İmam Buhari (810-869) her yeri dolaşarak hadisleri topladı, meşhur Sahihini yazdı. Buhari bahsedilen hadisleri topladığında hadis nakledenlerin en az üç dört nesli ölmüştü. Bu durum da hadislere kuşkuyla bakılma nedenlerindendir. Son halife Ali zamanında hadis uydurmaları başladı. 12. yüzyıldan sonra ise hadis okulları açıldı.
İslam bilim geleneğinde tefsirin hadise olan ihtiyacı, hadisin tefsire olan ihtiyacından fazladır denilmiştir. Bu nedenle hadis çok önemli bir dini kaynak olmuştur. Fıkıh ve tefsirin vazgeçilmez kaynağıdır. Fıkıh mezhepleri arasındaki görüş ayrılıkları hadislerin farklı yorumlanmalarındandır.
Şeriatın dayandığı unsurlar; Kur'an, Hadis, İcma, Kıyas, Örf ve Maslahat. Zamanla inanç ve eylemde mezhepler belirince İslam, sünni ve şii olarak iki ana akıma ayrıldı. Esasında bunlar arasında uzlaşmaz çelişkiler yoktu, ayrılık siyasal yöndeydi. Halifelik Ali'ye verilmemişti, Ehli Beyte zulüm yapılmıştı. şiilik veya şia bu inançla doğdu. Şia'nın hadis kaynaklarının Sünni kaynaklarla zaman zaman uyuşmaması da bu sebepledir. Hukuki birçok meselede Hanefi, Şafii, Maliki, Hanbeli mezhepleriyle olan görüş ayrılıkları esasta değil, teferruattadır.
Hadis Ehli, peygamberin hadislerini toplayıp buna göre hayatını düzenleyenlerden oluşuyordu. 7. yüzyılda kelam bilimcileri ile Hadis Ehli arasında tartışmalar çıktı. Akıl ile nakil tartışmalarına izleyen dönemde felsefeciler de karıştı. Son dönem Osmanlı ulemasında dahi imparatorluğun çöküşü sırasında bu tartışmalar yeniden yaşandı.
Hadis Terimleri
Sünnet: Hz. Muhammed'in hayat tarzı ve dini mirası, hüküm çıkarılan hadisler, peygamberin, sonra ashabının, sonra tabiinin, sonra ümmetin örnek aldığı usul
Sünnetullah: Allah'ın hükmü ve yasaları
Metluv vahiy: Kur'an
Gayri metluv vahiy: Hadisler
Siret: Hz. Muhammed'in hayatı, ahlakı, dış görünüşü (çoğulu siyer)
Hadis: Hz. Muhammed'in söz, iş ve takrirleri, ayetlerin tefsiri, haber, Kuran'ın tatbikatı, vahyi gayri metluv
Eser: Ashabın sözlerinin de içinde olduğu hadis
Haber: Kuran, hadis, ashab ictihadı ve diğer bilgilerin tümü
Ashab: Hz. Muhammed'in zamanında yaşayıp, onunla görüşmüş, müslüman ve aklı başında insanlar
Tabiin: Ashab zamanında yaşayanlar
Tebeut Tabiin: Tabiinden hadis nakledenler
Mütevatir: Hz. Muhammed'in zamanına şahit olmuş kişilerin ittifakla bildirdikleri söz
Meşhur: Hz. Muhammed'in zamanında değil, tabiin ve sonrakilerce tevatürle nakledilmiş söz
Vahid Haber: Bir veya birkaç kişinin naklettiği söz (fıkıhta delil hükmüne geçmez)
Gayri sahih: Karışık söz, neshe uğramış (zayıf ama uydurma değildir)
Mevzu: Uydurma, gerçek dışı (nakli bile günahtır)
İstinbat: Hüküm çıkarma
Muhaddis: Hadis bilimci (hadislerin anlamından çok ifade ve sağlamlığına bakar)
Fakih: Hadisin sebebi, siyakı, maksadı ve delaleti ile meşgul olan kişi
İsrailiyat: Mevzu söz, uydurmalar
Sıhhat: Hadiste aranan doğruluk şartı (akla aykırılık, Kurana aykırılık, İslam'ın ruhuna aykırılık, fıtrata ve tabiata aykırılık, tarihe aykırılık yönünden)
Kezzabin: Yalancılar
La tectemiu ümmeti aled dalale: Ümmetin, dalalet üzerinde birleşmeyeceğini ifade eden cümle (topyekün herkes hata yapamaz anlamında)
Nesh: Bir hadisin diğerinin zorluğunu hafifletmesi
Rivayet: Dedi, rivayet etti, haber verdi, bildirdi ifadeleriyle belirli kişilerin belirli şartlarla bir metni kaynağına götüren zincir
Tedvin: Derleme
Dirayet: Ebu Hanife'nin sıhhat için mana rivayetini kabul etmemesi, söz zincirinde ravinin şurasını hatırlamıyorum dediği durum, usul ve metin incelemesi, Ebu Hanife'nin 17 hadise tam intibakı.
İmla: Söyleyerek yazdırma
Tevsik: Doğruluğu kanıtlama
Yemin: Hadis rivayet edene önce yemin ettirmek (Halife Ali'nin uyguladığı bir yöntemdir)
Sika: Güvenilir
Garib: Şaz, bir kişiden gelen nakil
Hz. Muhammed'in hadisler konusundaki sözleri
Peygamber, "Benden Kur’an haricinde hiç bir şey yazmayınız. Kur'an'dan başka benden bir şey yazmış olan varsa onu derhal imha etsin. Benden bir hadis rivayet ediniz; bunun bir mahzuru yoktur; benim söylemediğim bir şeyi kim bile bile bana isnad ederse, cehennemdeki yerini hazırlasın." dediği rivayet edilmektedir.
Ne zaman ki, Kur'an ayetlerinin çoğunluğu nazil oldu; birçok hafızlar tarafından ezberlendi ve artık başka bir şeyle karışması hususundaki endişe ortadan kalktı; işte o zaman İslam Peygamberi Muhammed'in, hadislerin yazılabileceğini ifade ederek, "İlmi (hadisi) yazı ile tespit ediniz." dediği de rivayet olunmaktadır.
Hadis'in sözlükteki anlamı nedir?
1. Hz. muhammed'in söz ve davranışlarının genel kural niteliğinde yorumu.
1. Bu söz ve davranışları inceleyen bilim.
