Fabl nedir?
Fabl, hayvanlara, efsanevi yaratıklara, bitkilere, cansız objelere ya da doğa güçlerine insana ait özelliklerin verilmesi ile bir ahlaki ders vermeyi amaçlayan manzum öyküdür.
Ahlaki ders öykünün sonunda verilir. Fablda nazım ya da nesir kullanılabilir. Bir diğer adı da öyküncedir.
Fabl kelimesi Latince "hikaye" anlamına gelen "fibula" kelimesinden türetilmiştir. Fabllar, kısa ve öz hikayelerdir ve genellikle çocuklara ahlaki değerleri öğretmek için yazılırlar. Fabl bir edebi türdür.
Fablda konu genellikle insanların zayıflıkları, hataları ve kötü yönleri üzerinedir. Davranışlarımız üzerine ahlaki dersler vermeyi amaçlar. Bu türün en meşhur temsilcisi Ezop'tur.
Fabl kelimesinin sözlük anlamı
1. Kahramanları çoklukla hayvanlardan seçilen, sonunda ders verme amacı güden, genellikle manzum hikaye, öykünce.
Fabl türünün özellikleri
• Amaç ahlaki bir ders vermektir.
• Karakterler genellikle hayvanlardır, bu hayvanlara konuşabilme gibi insana ait özellikler verilmiştir.
• Ahlaki kurallara uyan ve uymayan karakterler ile bu karakterlerin başına gelenler anlatılır.
• Genellikle bir karakter çok iyi, kurallara uyan, örnek bir karakterdir, diğeri de tembel, aklını kullanmayan ve kurallara uymayan bir karakterdir.
• Fabllar kurgudur, gerçeği yansıtmazlar.
• Alegori, teşhis ve intak sanatları kullanılmıştır.
• İşlenen konular evrenseldir.
• Kısa eserlerdir, genellikle en fazla 2-3 karakter içerirler.
• Öğretici, didaktik amaç güder, verilen mesaj çok açık ve nettir zira mesaj öykünün sonunda okuyucuya atasözü ya da özdeyiş biçiminde verilmiştir.
• Okuyucu kitlesi genellikle çocuklardır.
Fabl türünün edebiyattaki temsilcileri
1) Dünya edebiyatında fabl
Batı edebiyatında fabl türünün ilk örneklerini Ezop vermiştir. Ezop'a ait bilinen en eski fabllar M.Ö. 4. yüzyıla kadar uzanır.
Horatius, Plutharkos ve Samsatlı Lukianos da Ezop modelini geliştirerek fabl türünde eserler veren klasik yazarlardır.
Orta çağda ise Marie de France fabl türünde önde gelen bir isim olmuştur. Edmund Spenser ve John Dryden adlı iki İngiliz şair de bu türde büyük eserler vermiştir.
17. yüzyıla gelindiğinde La Fontaine, genellikle teması insan kibri olan çok ünlü fabllar yazmıştır.
19. yüzyılda ise çocuk edebiyatında fabl çok önemli bir okuyucu kitlesi kazanmıştır. Lewis Caroll, Kenneth Grahame, Rudyard Kipling, Beatrix Potter gibi isimler bu türde tanınmış yazarlardır.
Çocuklar için yazmasalar da bu dönemin meşhur fabl yazarlarından bazıları da Hands Christian Andersen, Oscar Wilde, Antoine de Saint-Exupery, J.R.R. Tolkien be James Thruber'dır.
Ayrıca George Orwell'in Hayvan Çiftliği adlı kitabı da fabl örnekleri taşır.
Doğu edebiyatına geldiğimiz zaman karşımıza ilk çıkan fabl örnekleri, M.Ö. 200 yıllarında yazılan Pançatantra masallarıdır.
Daha sonra, M.S. 100-150 yılları arasında bu eser bulunmuştur ancak anonim olarak kalmıştır. Hint edebiyatında en ünlü fabl yazarı ise M.S. 300 yıllarında yaşayan Beydaba olmuştur.
Beydaba'nın en önemli eseri Kelile ve Dinme'dir. Bu eser Debşelem adındaki Hint hükümdarına sunulmuştur.
2) Türk edebiyatında fabl
Edebiyatımızda ilk Türkçe fabl örneğini divan edebiyatı şairi Şeyhi, Harname adlı mesnevisini yazarak vermiştir. Bu türün batılı anlamda ilk örneğini ise Şinasi vermiştir.
Ahmet Mithat'ın Kıssadan Hisse adlı eserinde de bu türün izleri görülmüş, yazar bu eserde Ezop ve La Fontaine'den çevirdiği ve kendi yazdığı fablları yayınlamıştır.
Recaizade Mahmut Ekrem ise, La Fontaine'in en meşhur fabllarından Horoz ile Tilki, Karga ile Tilki, Ağustos Böceği ile Karınca gibi birçoğunun çevirisini yaparka bu eserleri Türk edebiyatına kazandırmıştır.
Ali Ulvi Elöve de La Fontaine, Lamartine ve Victor Hugo gibi Fransız yazarların çevirilerini yapmış ve fabl türünde şiirler yazmıştır. Aynı zamanda Nabizade Nazım'ın Bir Sansar ile Horoz ve Tavuk adlı bir eseri de bulunmaktadır.
Nurullah Ataç, Orhan Veli Kanık, Ömer Rıza Doğrul, Kemal Demiray, M. Fuat Köprülü, Vasfi Mahir Kocatürk, Siracettin Hasırcıklıoğlu ve Sebahattin Eyüboğlu gibi yazarlar da fabl türü ile ilgilenmiş çeviri yapmış, araştırmalarda bulunmuşlardır.
Fabl türünün bölümleri ve öğeleri
1) Fablın dört temel bölümü vardır.
Bunlar: karakterlerin ve hikayenin geçtiği mekanın tanıtıldığı serim bölümü, olayın gelişmeye başladığı ve düğümlendiği düğüm bölümü, olayın sonuca ulaştığı ve olayların bittiği çözüm bölümü ile ana fikrin, verilmek istenen mesajın anlatıldığı, net olarak okuyucuya verildiği öğüt bölümüdür.
2) Fablın dört temel ögesi vardır:
Kişiler: Genellikle en az iki hayvandan oluşur ve bu karakterlerden biri ahlaklı diğeri ise kötü ahlaklıdır. En fazla 3 karakter görülür, bu karakterler derinlemesine tahlil edilmez. Ayrıca fablda bir de anlatıcı bulunur ve olayları yorumlayarak ders verir.
Olay: Fablda gelişen herhangi bir olaydır, fablın odağıdır. Genellikle karakterlerin kötü özelliklerinden gelişir.
Yer: Genellikle orman, göl kenarı, yol gibi açık alanlardır. Olayın ne olduğuna bağlı olarak değişebilir ve iyi seçilmelidir.
Zaman: Genellikle kronolojik bir zaman vardır ve tam olarak hangi zaman diliminde geçtiği belirlenmeyebilir. Kısa süre içerisinde olay başlar ve biter.
Fabl kelimesinin İngilizcesi
1. fable
Kaynaklar:
www.tdk.gov.tr
https://www.britannica.com/art/fable
