Buzul nedir?
Kalın buz örtülerine, buz nehirlerine denir. Yağan bol karları eritmeye yetecek kadar sıcak olmayan yerlerde meydana gelir, dağ yamaçlarından akmaya başlarlar.
Buzullar çok ağır akar ve bu akışları günde santimetrelerle ölçülür. Düz yerlerde olan ve büyük bir alanı kaplayan çeşitlerine «iç buzul» denir. Bu örtülerin en büyüğü Antarktika'dadır. 5.000.000 km2 kadar bir alanı kaplar. İkinci çeşit buzullar, ırmak tipinde olanlardır. Bunlara «Alp Tipi Buzul» da denir.
Buzulların meydana gelişi, dağlık bölgelerde tepelerle çevrili çukurluklarda karların birikmesiyle başlar. Alt kesimleri üst tabakalardaki buzulların meydana getirdiği ağırlıkla sıkışır. Güneşli havalarda eriyen karların suyu da aşağı sızarak orada yeniden donar. Böylece buz birikintisi gittikçe kalınlaşmış olur.
Yıllar boyunca birikmiş kar ve buzlar bulundukları yeri çökertir. Bu çukurlara «sirk» denir. İklim değişikliğiyle buzul erirse, «sirk gölleri» meydana gelir. Bulundukları sirke sığamayan buz tabakaları ise aşağı doğru sarkmaya başlar ve böylece buzul meydana gelmiş olur.
Dünyanın en büyük buzulları Avrupa'daki Alp dağlarında Kanada ve Alaska’da bulunmaktadır. Ant ve Himalaya dağlarında da büyük buzullar vardır. Ama en önemlileri şüphesiz kİ Grönland ve Antarktika'dakilerdir. Memleketimizde, Doğu Anadolu'daki yüksek dağlık kesimlerde de buzullar vardır. Buzulların düz yerlerde olan, büyük bir alanı kaplıyan çeşitlerine «buz örtüsü» veya «içbuzul» denir.
Buz örtülerinin en büyüğü Antarktika’dadır. Bundan sonra en büyük buz örtüsü Grönland’dadır. Norveç ve Izlanda’da daha küçük buz örtüleri vardır. İkinci çeşit buzullar ırmak tipinde olanlardır. Bunlara «Alp tipi buzul» denir. Bu tip buzulların bir ovaya doğru yayılıp etrafa birçok diller uzatan çeşidine «Norveç tipi buzul» denir.
Buzullar nasıl meydana gelir?
Dağlık bölgelerde tepelerle çevrili çukurluklarda kar birikir. Gittikçe kalınlaşan kar yığınının alt kesimleri üst tabakalardaki buzulların meydana getirdiği ağırlıkla sıkışır, katılaşır. Güneşli havalarda eriyen karların suyu da aşağı doğru sızarak orada yeniden donar, böylece buz birikintisi gittikçe kalınlaşmış, sertleşmiş olur.
Yıllar boyunca biriken kar ve buzlar bulundukları yeri çökertirler. Bu çukurluklara «sirk» denir. Eğer iklim değişikliğiyle buzul eriyip giderse «sirk gölleri» meydana gelir. Bulunduğu sirke sığmayan buz tabakaları yavaş yavaş taşarak yamaçtan aşağıya doğru sarkmaya başlar, böylece buzul meydana gelmiş olur.
Buzullar kar sınırından aşağılara doğru sarktıkça erirler, böylece buzul son bulur. Denize ulaşan buzullar ise parça parça koparak suya düşerler. Buzullar karşılarına çıkan bütün engelleri sürükler. Böylece aktıkları vadi derinleşir. Topraklar kazınıp gittiği için buzulların altında sadece kayalar kalır.
Bu gibi kayaların üstünde aynı zamanda yer yer çiziklere raslanır. Bundan binlerce yıl önceki Buz Çağında, Asya, Avrupa, Kuzey Amerika’nın önemli bir kısmı buzullarla kaplıydı. Bunlar bulundukları bölgelerin biçimlerini değiştirirler. İskandinavya Yarımadasındaki fiyortlar eski buzul yataklarının deniz altında kalmasıyla meydana gelmiştir.
Önemli buzullar
Çağımızda dünyanın en büyük buzulları, Avrupa’da Alp Dağları’nda, A.B.D’nin batı kesimindeki dağlarda, Kanada ve Alaska’ da bulunmaktadır. Altesch Buzulu Alp Dağlarındaki buzulların en uzunudur. Alaska’daki Maiaspina Buzulu geniş bir alanı kaplar. Mont Blanc’daki Mer de Glace (Buz Denizi) Buzulu ile gene Alp-ler’de Mont Rosa’daki buzullar çok tanınmıştır. Güney Amerika’da And Dağları’nda, Asya’da Himalayalar’da birçok buzullar vardır. Şüphesiz dünyadaki buzulların en önemlileri Antarktika ve Grönland buzullarıdır.
Türkiye’deki buzullar
Doğu Anadolu’daki yüksek dağlık kesimlerde de buzullar vardır. Bunların en önemlisi Hakkari yakınlarında Cilo Dağı’ndaki buzullardır. Bu dağda her biri 2-5 km. boyunda dört buzul vardır. Bu buzulların eni bazan birkaç yüz metreyi bulur. Kalınlıkları da 20-40 m. kadardır. En önemlileri Reşko ve Suppa Durak buzullarıdır. Cilo’nun hemen doğusundaki Sat, İç Anadolu’da Erciyes, Doğu Anadolu’da Ağrı, Suphan Dağları’nda da buzullar vardır.
Doğu Karadeniz dağlarında da buzullar bulunur. Erciyes Dağı’ndaki buzulların boyu 700 metreyi geçmez, enleri 2- 400 m. kadardır. Kuzeyde en önemli buzul Kaçkar Dağları’ndadır. Bu bölgede uzunlukları 1 – 3 km. olan üç buzul vardır. Süphan Dağı’nın üstünde de küçük bir yayla buzulu bulunur.
Sözlükte "buzul" ne demek?
1. Kutup bölgelerinde ya da dağ başlarında aşağıya doğru ağır ağır yer değiştiren büyük kar ve buz kütlesi, cümudiye.
Buzul kelimesinin ingilizcesi
adj. glacial
n. glacier, ice field
v. shrink, crouch, ensconce oneself
